Bu günlerde şehir, medeniyet ve mimari üstüne kitaplar, yazılar ve bu konu üstüne odaklanmış dergiler daha çok görülmeye başladı.
Turgut Cansever’in bu husus üstüne derinlikli kitapları, Doğan Kuban’ın özellikle dikkati çeken “Osmanlı Mimarisi”, son günlerde adından çokça söz ettiren Zeytinburnu Belediyesi’nin çıkarttığı Z dergisi ve en son olarak ta Nihayet Dergisi bu konuları enine boyuna ele alan yayınlar.
7 güzel insandan biri olarak anılan Rasim Özdeneren “İnsan Ve Şehir İlişkileri” adlı kitabında: “Kentten kaçan ya geri kente döner veya gittiği yeri kentleştirir”.
Çünkü insan, yalın tabiat içinde yaşatamaz. O tabiatı yaşayabileceği hale dönüştürür, bu demektir ki kent kurar” der.
Bu arada İbn Haldun’dan, büyük düşünür, ilk sosyolog olan, İbn Haldun’un “Mukaddeme” adlı kitabına bir başvuracağız.
İbn Haldun Mukaddeme adlı kitabında bedevilerden ve hadarilerden söz eder. Bedeviler kırsal yörelerde yaşayan, örf ve adetlerine bağlı, sert mizaçlı ve buna karşın son derece konuk severdirler. Öte yandan hadariler, yani kentliler melez, daha hoşgörülü, daha medeni ve kültür ve medeniyetin doğduğu yerdir.
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) getirdiği din bir kent dinidir.
Yesrib Medine olmuş ve oradan İspanya’dan Hint Yarım Adası’na kadar uzanan, yayılan bir medeniyet yükselmiştir.
Bu medeniyet içinde yetişen İslam bilginleri batıyı çok büyük ölçüde etkilemişlerdir.(Bkz. İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, Prof. Dr. Bekir Karlığa)
Kent deyince akla İslam’ın gelmemesi mümkün değil.
Ben ilk kez bu konuyu göl boyunda otururken bir rastlantı sonucu Lefke Kapı’yı restore eden bir mühendis arkadaşla bir sohbet sırasında ele aldım. Daha sonra kendisini Lefke Kapı’daki çalışma yerinde ziyaret ettim. Eşi mimar. Kendisi ise bu işlerle meşgul.
Daha sonra bir vesile ile bir ilahiyatçı ile.
Ve daha geniş bir biçimde bir aile toplantısında sözü edildi. Yine bir ilahiyatçı arkadaş Coşkun Yıldız’ında yer aldığı o toplantıda batıda ve İslam da şehir enine boyuna söz konusu edildi. İlahiyatçı arkadaş Coşkun Yıldız o sıra Cambridge’de bu hususta sunulan tebliğlerin yer aldığı bir kitabı okuyordu.
Evet, İslam bir kent dinidir.
Yani bir kentte doğmuştur.
Aşağı yukarı bütün batılı düşünürleri, oryantalistleri çok büyük ölçüde ilgilendirmiş, meşgul etmiştir.
Ve büyük bir çoğunluk hayranlıklarını gizleyememişler ve bunu dile getirmek zorunda kalmışlardır.
Sigrid “Batının Üzerine Doğan İslam Güneşi”. Bir Marksist olmasına karşın Rodinson “Batıyı Büyüleyen İslam”. Bir toplumu çok büyük ölçüde dönüştüren insanların yer aldığı Carlye’in “Kahramanlar” adlı kitapları, Hz. Muhammed hakkında yazılan bir sürü Siyer kitabı.
Flaubert: Mealen o dönemde gazete yok. İletişim araçları yok. İslam’ın bu ölçüde süratle yayılması karşısında dona kalır.
O aile meclisinde İslam’da şehir cami merkezlidir. Cami etrafında hastane, kütüphane, imarethane, çarşı yer alır.
Mahalle, şehir ondan sonra dağılır.(Bkz.Garady)
Oysa ki batıda bugün apartman dediğimiz şey Sanayi devrimi sırasında özellikle işçiler için yapılan konutlardır.
Batıda oda domuzlarla birlikte yaşayan insanların domuzların buğdayları yemesi sonucunda, domuzların dışarı çıkartılması sonucu ortaya çıkmıştır.
Bir Müslüman şehri müstakil, bahçeli, bahçenin çiçeklendirildiği, ağaçlandırıldığı bir mekandır.
Hatta öyle ki Müslüman’ın zihnindeki cennet tahallülü bahçeye düşer.
Bahçe onu izdüşümüdür.
Osmanlı’da cumbalı, geniş hollü evler ön plandadır. Genelde ahşaptır. Yada karkas.
Osmanlı’nın son yıllarında barak ve rokoko stil getirilmiş, geliştirilmiştir.
Son dönemde modern tarzda isimler öne çıkmış ve bir hayli güzel eserlerde meydana getirmişlerdir.
Bunlardan Behruz Çinici, ben kendisi ile beraber oldum, Çorum’da bin evler projesi üstünde Eşref Ertekin’in evinde asistanları ile birlikte çalıştı uzun süre.
Vedat Dalokay. Ağa Han ödülü alan İslamabat’taki cami projesi ile.
Batı da ilk çağlarda agora ve anfitiyatro ve tapınak merkezli bir yerleşim Yunan ve Roma şehirlerinde başat olarak görülür.
Bana öyle geliyor ki bir çok şeyi İbn Haldun’u okumadan anlamak zor.
